امیکرون، پنجمین نوع ویروس کرونا که توسط سازمان جهانی بهداشت نگران‌کننده خوانده شده است، در بیش از 100 کشور شناسایی شده است. در میان پرسش‌هایی که پس از شناسایی کرونا امیکرون، مطرح شده است، این سوال زیاد شنیده می‌شود که آیا واکسن‌های موجود همچنان بر این نوع کرونا اثرگذارند؟ آیا تعداد جهش‌های زیاد ویروس اومیکرون به معنی این نیست که باید واکسن‌های جدیدی طراحی شوند؟ آیا توانایی اومیکرون برای بیماریزایی و انتقال بین افراد بیشتر است؟
درباره کرونا امیکرون
ویروس کرونا به کمک پروتئینی به نام اسپایک وارد سلول‌های بدن شده و باعث بیماری کووید-19 می‌شود. حدود 30 تغییر یا بیشتر در پروتئین اسپایک نوع اومیکرون شناسایی شده است که دو برابر جهش‌های نوع دلتا است. نیمی از این جهش‌ها در ناحیه‌ای است که ویروس کرونا به کمک آن به سلول بدن انسان متصل شده و باعث عفونت می‌شود.
این جهش‌ها در این ناحیه ویروس احتمالاً باعث شود تا دستگاه ایمنی کمتر از قبل ویروس را تشخیص دهد و خطر عفونت با اومیکرون افزایش یابد. بعضی دیگر از این جهش‌ها به ویروس برای فرار از شناسایی شدن توسط دستگاه ایمنی و انتقال بیشتر آن کمک می‌کنند.
نظر دانشمندان و تولیدکنندگان واکسن درباره امیکرون
اوگور شاهین مدیرعامل شرکت بیونتک در اظهارنظری گفته است که واکسن فایزر-بیونتک احتمالاً محافظتی قوی را علیه بیماری شدید ناشی از واریانت اومیکرون یعنی بستری در بیمارستان یا ICU ایجاد می‌کند.
طبق یک مطالعه اولیه، با واکسن فایزر و استرازنکا کاهش قابل توجه تاثیرگذاری در برابر اُمیکرون نسبت به دلتا دیده شده، اما دز بوستر توانسته تا تاثیرگذاری را به بین ۷۰ تا ۷۵٪ برساند.
تاثیرگذاری دو دز استرازنکا و دو دز فایزر در برابر اُمیکرون به ترتیب تقریباً کمتر از شش درصد و ۳۰ تا ۳۵ درصد بوده است. دانشگاه آکسفورد همچنین گفته است که با وجود پیدایش واریانت‌های جدید (مانند نوع دلتا) طی سال گذشته، واکسن‌ها همچنان سطح بالایی از محافظت علیه بیماری شدید کرونا را ایجاد می‌کنند و تاکنون شواهدی وجود ندارد که اُمیکرون از این نظر استثنا باشد.
استرازنکا با توجه به نتایج یک مطالعه آزمایشگاهی در دانشگاه آکسفورد تزریق سه دوز واکسن کرونا این شرکت را علیه اُمیکرون موثر می‌داند. براساس اعلام استرازنکا مستقل از تیمی که با استرازنکا برای ساخت واکسن کرونا همکاری کردند، انجام شده است.
از سویی دیگر، مدیرعامل شرکت مودرنا، دیگر سازنده واکسن mRNA دنیا، معتقد است که بعید است واکسن‌های کرونا مانند گذشته، علیه واریانت اومیکرون موثر باشند. «فکر می‌کنم اثربخشی واکسن‌های موجود علیه اومیکرون کمتر از اثربخشی آنها علیه نوع دلتا باشد. اما نمی‌دانم میزان کاهش اثربخشی چقدر است».
مودرنا اعلام کرد که نتیجه یک تست آزمایشگاهی نشان داد، دوز تقویتی واکسن کرونای این شرکت علیه کرونا اُمیکرون محافظت ایجاد کرده است و تزریق نسخه فعلی واکسن مودرنا می‌تواند علیه اُمیکرون ادامه یابد. با این حال مودرنا اعلام کرده که هنوز برنامه‌هایی برای ساخت یک واکسن خاص برای اُمیکرون دارد.
دیدگاه سازمان جهانی بهداشت درباره کرونای امیکرون
مدیر امور فوریت‌های سازمان جهانی بهداشت گفت که شواهدی مبنی بر اینکه واکسن‌های کرونا باید برای تطبیق با واریانت اُمیکرون تغییر کنند، وجود ندارد. البته کارهایی در زمینه ساخت واکسن‌های ویژه واریانت اُمیکرون در حال انجام است. هم‌اکنون واکسن‌هایی بسیار موثر داریم و باید روی این تمرکز کرد که افراد پرخطر بیشتری واکسینه شوند.
طبق جدیدترین اعلام سازمان جهانی بهداشت، اثربخشی واکسن‌های کرونا علیه اُمیکرون کاهش یافته است و خطر ابتلای دوباره با اُمیکرون بیشتر از دلتا است.
ضرورت تزریق دز تقویتی واکسن کرونا
علاوه بر بعضی تحقیقات و آمارها که نشان‌دهنده کاهش ایمنی ناشی از واکسن‌ها با گذشت زمان است، یک دلیل جدی برای استفاده از دوز سوم یا تقویتی واکسن کرونا، حفظ ایمنی جمعیت در برابر انواع جهش‌یافته ویروس کرونا یا همان واریانت‌ها مانند اومیکرون و دلتا که درباره آنها این نگرانی وجود دارد که توان فرار از سیستم ایمنی را داشته باشند.
اطلاعات اولیه نشان می‌دهد احتمالا ًریسک عفونت مجدد با امیکرون (در مقایسه با غیر امیکرون) تقریباً بین سه تا هشت برابر بیشتر است. مطالعه دیگر نشان داد در مقایسه با نوع ویروس اولیه، بین ۲۰ تا ۴۰ برابر کاهش در خنثی شدن ویروس اومیکرون برای واکسن فایزر دیده شده است . البته خبر خوب افزایش خنثی کردن ویروس توسط آنتی‌بادی بعد از تزریق دز بوستر با واکسن mRNA بوده است.
واکسن کرونای پروتئینی علیه اومیکرون
واکسن کرونای نواوکس بر مبنای اطلاعات اولیه در تولید پاسخ ایمنی علیه واریانت اُمیکرون موثر است. این واکسن نواوکس مبتنی بر پروتئین است و در دوز تزریق می‌شود، توسط اتحادیه اروپا و سازمان جهانی بهداشت تائید شده است.
نواوکس همچنین اعلام کرده که دوز تقویتی واکسن پروتئینی نواوکس باعث افزایش پاسخ ایمنی به اُمیکرون می‌شود. نواوکس در حال تلاش بر روی ساخت یک واکسن خاص برای اُمیکرون است و انتظار دارد تا در سال آینده این واکسن را تولید شود.
واکسن اسپایکوژن، واکسن نوترکیب برای دوز سوم
واکسن اسپایکوژن، توسط شرکت سیناژن تولید شده است که یکی از شرکت‌های دارویی تخصصی در منطقه با تجارب طولانی و چندین ساله در تولید انواع پروتئین‌های نوترکیب برای درمان بیماری‌های مختلف مانند ام‌اس، آرتریت، انواع سرطان، پسوریازیس، دیابت و … است. درباره ساخت واکسن ایرانی-استرالیایی اسپایکوژن باید گفت که از ویروس زنده یا ویروس کشته شده در تولید آن استفاده نشده است، بلکه از پروتئین با خلوص بالا ساخته شده است. این ریسک خطراتی مانند بیماریزایی واکسن و پارتیکل‌های ویروسی را در واکسن اسپایکوژن از بین می‌برد.
واکسن سیناژن حاوی قسمتی از ویروس کرونا به نام پروتئین اسپایک است که سبب ایجاد ایمنی در برابر ویروس کرونا می‌شود. در ساخت واکسن استرالیایی – ایرانی اسپایکوژن، از ساختار کامل پروتئین اسپایک استفاده شده که در نتیجه پاسخ ایمنی در بدن در برابر تمامی قسمت‌های اسپایک ویروس کرونا تحریک می‌شود.
استفاده از تمام ساختار اسپایک در اسپایکوژن باعث می‌شود تا در صورت بروز جهش‌های جدید در بخشی از اسپایک (مانند نوع اومیکرون) همچنان واکسن بتواند ایمنی بدن را علیه اسپایک ویروس تحریک کند. این مزیت دیگر اسپایکوژن در مقایسه با دیگر واکسن‌های نوترکیب است که فقط قسمتی از ساختار اسپایک را استفاده می‌کنند.
بر اساس مطالعات فعلی، استفاده از واکسن با تکنولوژی متفاوت از تکنولوژی واکسن اولیه، باعث تولید ایمنی پایدارتر و موثرتری علیه ویروس کرونا می‌شود. پلتفرم واکسن اسپایکوژن متفاوت از تکنولوژی واکسن‌های موجود در واکسیناسیون کشوری تاکنون است که این موضوع در کنار ایمنی بالای این پلتفرم، واکسن اسپایکوژن را به گزینه مناسبی برای تزریق دوز سوم تبدیل می‌کند.