دوز تقویتی واکسن کرونا چیست؟
دوز تقویتی واکسن کرونا در واقع دوز سوم است که در افرادی که قبلاً دو دوز واکسن کرونا را تزریق کرده‌اند، به بهبود ایمنی ناشی از 2 دوز قبلی کمک می‌کند. دوز سوم واکسن کرونا کمک می‌کند تا در درازمدت محافظت و ایمنی در برابر بیماری شدید کووید-19 حفظ شود.
دوز تقویتی واکسن کرونا باعث تکثیر سلول‌های B می‌شود که آنتی بادی می‌سازند و سطح ایمنی را یک بار دیگر افزایش می‌دهد. اگرچه با گذشت زمان، تعداد آنها دوباره کاهش می‌یابد، اما مجموعه سلول‌های ایمنی از قبل بیشتر خواهد شد. این یعنی ایمنی حاصل از دوز سوم واکسن کرونا منجر به واکنش سریع‌تر و قوی‌تر در دفعات بعدی مقابله با ویروس و دوام طولانی‌تر ایمنی بدن می‌شود.
ایمنی حاصل از واکسن‌ها تا چه زمانی باقی می‌ماند؟
با گذشت چندین ماه از واکسیناسیون اولین گروه‌ها از افراد علیه بیماری کرونا، با جمع آوری اطلاعات و نتایج تحقیقات در کشورهای مختلف حالا برنامه تزریق دوز تقویتی واکسن کرونا در کشورها در حال اجراست. واکسن‌ها در ماه‌های گذشته به طور معناداری باعث کاهش بیماری‌های شدید و بستری در بیمارستان شده‌اند و از افزایش موارد مرگ بر اثر کووید- 19 جلوگیری کرده‌اند.
بیشتر موارد بستری و مرگ در میان افراد واکسینه‌نشده مشاهده می‌شود. با این حال، اطلاعات و تحقیقات موجود کاهش ایمنی حاصل از واکسن را با گذر زمان نشان می‌دهد. با افزایش پرسش‌ها در مورد میزان دوام ایمنی حاصل از واکسن، نیاز به واکسیناسیون با دوز سوم یا دوز تقویتی واکسن کرونا موضوع بحث میان دانشمندان و محققان جهان است.
دو دغدغه که نیاز به دوز سوم واکسن کرونا را افزایش می‌دهد
علاوه بر بعضی تحقیقات و آمارها که کاهش ایمنی ناشی از واکسن‌ها را با گذشت زمان و پس از چندین ماه نشان داده است، دو دغدغه جدی برای استفاده از دوز سوم واکسن کرونا مطرح شده است:
» بروز انواع (واریانت‌های) جدید ویروس کرونا مانند دلتا که ممکن است اثربخشی واکسن‌ها در برابر آنها کمتر شود و قدرت انتقال بیشتری داشته باشند
» پاسخ کمتر دستگاه ایمنی به واکسن در جمعیت‌های خاص و آسیب‌پذیری مانند سالمندان، افراد مبتلا به نقص یا سرکوب ایمنی و افراد مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای مزمن مانند سرطان و دیابت.
کارایی و اثر دوز سوم واکسن کرونا در مطالعات علمی
مطالعات علمی متعددی با روش‌های مختلف در حال بررسی میزان کارایی و ایمنی‌زایی ناشی از تزریق دوز تقویتی یا دوز سوم واکسن کرونا در کشورهای مختلف است.
در مجموع نتایج این تحقیقات نشان می‌دهد که تزریق دوز سوم نیز کارایی بالایی را نشان داده و باعث تقویت و دوام بیشتر پاسخ ایمنی در افراد دریافت‌کننده دوز سوم نسبت به افراد بدون تزریق دوز تقویتی شده است. همچنین نوع یا شدت عوارض جانبی با دوز سوم واکسن کرونا متفاوت یا بیشتر از واکسیناسیون قبلی نبوده است.
می‌توان انتظار داشت که اثرگذاری دوز سوم واکسن کرونا با انواع دیگر واکسن‌ها نیز نتیجه مشابهی داشته باشد.
به عنوان نمونه از مطالعات بر روی دوز تقویتی یا دوز سوم واکسن کرونا، فایزر با توجه به نتایج کارآزمایی بالینی فاز 3 خود برای بررسی اثر دز تقویتی یا دوز سوم اعلام کرد که کارایی واکسن در دوز سوم 95.6 درصد بوده است.
یک مطالعه بر روی واکسن فایزر، درباره تزریق دوز سوم واکسن کرونا نشان داد که تزریق دوز تقویتی در گروه سنی بالای ۶۰ سال عفونت کووید-۱۹ را حدود 11 برابر کمتر کرده و نوع شدید بیماری کرونا را بیش از 19 برابر کاهش داده است.
در تحقیق دیگری در انگلستان و باز هم بر روی واکسن فایزر، دوز تقویتی واکسن توانست بین ۸۱ تا ۸۵٪ در افراد با سابقه واکسیناسیون با دو دوز قبلی کارایی واکسن را زیادتر کند. همین مطالعه نشان داد، در مقایسه با افرادی که واکسن دریافت نکرده بودند، کارایی واکسن با دوز تقویتی به بیش از 90 درصد رسید و باعث افزایش دوباره اثرگذاری واکسن‌ها شد که با بروز نوع دلتا کاهش یافته بود.
انواع پلتفرم‌های واکسن برای دوز سوم واکسن کرونا
مهم‌ترین پلتفرم‌هایی که برای واکسن کرونا توسعه یافته است، شامل mRNA، وکتور ویروسی، ویروس غیرفعال‌شده و پروتئین نوترکیب (مانند واکسن اسپایکوژن) است. از آن جا که ویروس کرونا به کمک اسپایک با اتصال به گیرنده ACE2 وارد سلول‌های بدن شده و باعث بیماری کووید-19 می‌شود. هدف بیشتر واکسن‌ها ایجاد پاسخ ایمنی بدن علیه پروتئین اسپایک ویروس است.
واکسن‌های با پلتفرم پروتئین نوترکیب (مانند واکسن استرالیایی-ایرانی اسپایکوژن) از ایمنی بالایی برخوردارند که سابقه طولانی استفاده از آن در ساخت انواع واکسن‌ها مانند واکسن آنفلوانزا، هپاتیت، HPV و داروهایی چون انسولین آن را به خوبی نشان می‌دهد.
درباره واکسن‌های پروتئین نوترکیب نگرانی کمتری درباره عوارض جانبی وجود دارد، زیرا با واکسن‌های پروتئین نوترکیب، تنها عوارض خفیف و کم‌خطر رخ می‌دهد. همچنین، عوارض خاص و نادری که پس از تزریق واکسن‌های کرونا با تکنولوژی جدید مشاهده شده، با واکسن‌های ساخته شده با پلتفرم پروتئین نوترکیب (مانند واکسن اسپایکوژن) دیده نشده است.
نکته قابل‌توجه دیگر این که واکسن استرالیایی-ایرانی اسپایکوژن دارای همه قسمت‌های پروتئین اسپایک ویروس است و پس از تزریق واکسن اسپایکوژن می‌توان پاسخ ایمنی بدن در برابر تمامی قسمت‌های اسپایک را انتظار داشت.
افرادی که دوز سوم واکسن کرونا را باید تزریق کنند
در ایران، به گفته معاون بهداشت وزارت بهداشت، تزریق دوز سوم واکسن کرونا برای افراد بالای ۱۸ سال که حداقل ۳ ماه از زمان تزریق دوز دوم آنها گذشته باشد، انجام می‌شود. تمام افراد ۱۸ سال به بالا می‌توانند با رعایت همین فاصله زمانی برای تزریق دوز سوم به پایگاه‌های واکسیناسیون مراجعه کنند.
وزارت بهداشت همچنین تایید کرد که این که نوع واکسن در دوز سوم مانند دوزهای اول یا متفاوت از آنها باشد، هر دو از نظر علمی مورد تائید است.
به گفته دکتر طبرسی عضو کمیته علمی کشوری کرونا، وقتی خیلی از کشورها وقتی وارد پیک بیماری کرونا ناشی از واریانت اُمیکرون شدند، شروع به تزریق واکسن به گروه سنی ۵ تا ۱۲ سال کرده‌اند و بحث کمیته علمی کشوری کرونا این است که واکسیناسیون گروه سنی ۷ تا ۱۲ سال در ایران زودتر آغاز شود. او افزود: برای تزریق دوز سوم، واکسن‌های داخلی با پلتفرم‌های مختلف از جمله واکسن پروتئینی در دسترس است.
واکسن اسپایکوژن، واکسن نوترکیب برای دوز سوم
واکسن اسپایکوژن، توسط شرکت سیناژن که یکی از شرکت‌های دارویی تخصصی در منطقه با تجارب طولانی و چندین ساله در تولید انواع پروتئین‌های نوترکیب برای درمان بیماری‌های مختلف مانند ام‌اس، آرتریت، انواع سرطان، پسوریازیس، دیابت و … است. درباره تکنولوژی مورداستفاده در ساخت واکسن ایرانی-استرالیایی اسپایکوژن باید گفت که از ویروس زنده یا ویروس کشته شده در تولید آن استفاده نشده است، بلکه از پروتئین با خلوص بالا ساخته شده است.
این احتمال بروز ریسک خطراتی مانند بیماری‌زایی واکسن و پارتیکل‌های ویروسی را در واکسن اسپایکوژن از بین می‌برد.
واکسن سیناژن حاوی قسمتی از ویروس کرونا به نام پروتئین اسپایک است که سبب ایجاد ایمنی در برابر ویروس کرونا می‌شود. در ساخت واکسن استرالیایی – ایرانی اسپایکوژن، از ساختار کامل پروتئین اسپایک استفاده شده که در نتیجه پاسخ ایمنی در بدن در برابر تمامی قسمت‌های اسپایک ویروس کرونا تحریک می‌شود.
بر اساس اطلاعات موجود از واکسن‌ها و مطالعات، استفاده از واکسن با تکنولوژی متفاوت از تکنولوژی واکسن اولیه، باعث تولید ایمنی پایدارتر و موثرتری علیه ویروس کرونا می‌شود.
نهادهای بهداشت و سلامت مانند WHO و FDA نیز تزریق واکسن کرونا با تکنولوژی متفاوت از واکسن تزریق شده در دوزهای قبلی را تایید کرده‌اند. پلتفرم پروتئین نوترکیب متفاوت از تکنولوژی واکسن‌های موجود در واکسیناسیون کشوری تاکنون است که این موضوع در کنار ایمنی بالای این پلتفرم، واکسن اسپایکوژن را به گزینه مناسبی برای تزریق دوز سوم تبدیل می‌کند.